Dr. Ramachandra Dekhane : लोकसंस्कृतीचे ‘देखणे’ विद्यापीठ
एमपीसी न्यूज – संत साहित्याचे, लोकवाङ्मयाचे अभ्यासक, ललित लेखक, वक्ते ,भारुडसादरकर्ते , प्रवचनकार अशा विविधअंगांने डॉ. रामचंद्र देखणे (Dr. Ramachandra Dekhane) उभ्या महाराष्ट्राला सर्वपरिचित होते. त्यांना श्रीकांत चौगुले यांनी वाहिलेली शब्दसुमनांजली.
शिरूर तालुक्यातील रांजणगावच्या अलीकडे (Dr. Ramachandra Dekhane) असलेलं कारेगाव, हे त्यांचे मूळगाव. घराण्यात वारकरी परंपरा. वडील अनंत देखणे कीर्तनकार. बाल वयात वडिलांच्या भजन कीर्तनात सहभागी होता होता, संप्रदायाची गोडी लागली. पुढे संत साहित्याचा जाणीवपूर्वक अभ्यास घडला. ‘भारूड वाङ्मयातील तत्त्वज्ञान’ या विषयावर पीएचडी मिळाली. अभ्यासलेला विषय लोकांपुढे मांडावा म्हणून भारुडावर व्याख्याने सुरू झाली.व्याख्यानांना सादरीकरणाची जोड मिळाली. प्रतिसादामुळे सहकारी कलाकारांची भर पडत गेली. मग बहुरूपी भारुड हा चाळीस-पन्नास कलाकारांच्या संचातील मोठा कार्यक्रम उभा राहिला. तो लोकांना आवडला. त्याचे महाराष्ट्रभर प्रयोग झाले. 2100 प्रयोगांचा टप्पा गाठल्यावर, त्याचा विशेष कार्यक्रम बालगंधर्वमध्ये आयोजित केला होता.डॉ. देखणे उच्चशिक्षित, प्राधिकरणातील अधिकारी, पण नाथांची भारुडं सादर करताना, त्यांना कशाची लाज-चिंता वाटत नसे. ते कडकलक्ष्मीच्या वेशात, उघड्या अंगाने स्टेजवर वावरत. भारुड सादर करत. अंगावर कोरडे मारून घेत. त्यांचा जोश आणि संत साहित्यावर असलेलं प्रेम त्यांच्या सादरीकरणातून क्षणोक्षणी जाणवत असे. कार्यक्रम कोणताही असो, त्यांचे भाषण रंगले नाही असा एकही प्रसंग माझ्या पाहण्यात नाही. त्यांच्या भाषणाला हमखास दाद मिळत असे. त्यांच्या भाषणात संत साहित्याचे दाखले, दृष्टांतवजा किस्से आणि शब्दांची चमत्कृती पाहायला मिळत असे.अनेकदा ते सहजपणे व्याख्या करून जात. नावा गावाशी, स्थळाशी सहजपणे समन्वय जोडत. त्यांच्या व्याख्यानाची, भाषणाची प्रवचनाची सुरुवातच विलक्षण असे,
भरड्यांना.. गोंधळ्यांना..दांगटांना..पिंगळ्यांना, शाहिरांना…(Dr. Ramachandra Dekhane)
लोकसंस्कृतीच्या सर्व उपासकांना…. असे ज्या गतीने आणि ज्या श्रद्धेने ते म्हणत, त्यालाच टाळ्यांची पहिली दाद मिळे मग पुढचे भाषण तर मेजवानीच ठरत असे.गोंधळ, भारुड, लोककला, वारी, दिंडी हे त्यांच्या आवडीचे विषय. या विषयावर त्यांनी सदर लेखन केले. त्याची पुस्तके झाली. वारी आणि त्यांचे नाते अतूट होते. ते आषाढी वारीला नेमाने जात. त्यांची एक वेगळी दिंडी होती. त्यात अनेक साहित्यिक, लोककलावंत सहभागी होत. अप्पा बळवंत चौकात डीएसके चिंतामणीमध्ये त्यांचा तळमजल्यावर फ्लॅट आहे. बाजूला मोकळी जागा आहे. तिथे अनेकवेळा, अनेकांची कीर्तने, प्रवचने होत. वारीच्या काळात वारकऱ्यांना तिथे भोजन असे. त्यांचे घर वारकऱ्यांसाठी सदैव स्वागतशील असते.
दरवर्षी वारीच्या काळात कोणत्या ना कोणत्या दैनिकात त्यांचे सदरलेखन ठरलेले. अशा प्रासंगिक लेखनातून आणि ठरवून केलेल्या लेखनातून त्यांची 49 पुस्तके झाली. त्यानंतर त्यांचे गौळण वाङ्मय आणि स्वरूप. हे पन्नासावे पुस्तक 8 डिसेंबर 2021 रोजी प्रकाशित झाले. पुस्तक पन्नाशी हा देखणा सोहळा बालगंधर्वमध्ये झाला. यावेळी छोट्या नातवाने भजन सादर केले होते, याचा त्यांना विशेष आनंद वाटला होता. घराण्यात तशी परंपरा पुढे चालू आहे. मुलगा भावार्थ हा मराठी व इंग्रजी अशा दोन्ही भाषांमध्ये कीर्तन करत असतो.
वाघ्या-मुरळी, भराडी, गोंधळी, पिंगळा, पांगुळ अशा ज्यांनी ज्यांनी लोकसंस्कृती घडविली, अशा लोकसंस्कृतीच्या उपासकांबद्दल, लोककलावंतांबद्दल त्यांच्या मनात विलक्षण आदर होता. अशा स्थानिक कलावंतांना ते आपल्या कार्यक्रमात संधी देत. अशापैकीच पिंपरी चिंचवडमधील चौघडा सम्राट दत्तोबा पाचंगे हे एक प्रारंभीच्या काळात डॉ. देखणे यांनीच त्यांना संधी दिली. पुढे त्यांचे नाव झाले.पिंपरी चिंचवड शहराशी, इथल्या माणसांशी त्यांची विशेष जवळीक होती. ते राहायला पुण्यात, नोकरीला पिंपरी चिंचवडला होते. कधी कधी ते गमतीने म्हणत. ‘माय मरो आणि मावशी उरो’ असे मावशीचं नातं माझं या शहराशी आहे.
Dr. Ramchandra Dekhane : संत साहित्याचे गाढे अभ्यासक डॉ. रामचंद्र देखणे यांचे निधन