Misbehaving : रिचर्ड एच. थॅलरचे मिसबिहेव्हिंग- द मेकिंग ऑफ बिहेव्हियरल इकॉनॉमिक्स पुस्तकाविषयी

एमपीसी न्यूज ( डॉ. रिता मदनलाल शेटीया ) – रिचर्ड एच. थॅलर याना त्यांच्या वर्तनात्मक ( Misbehaving) अर्थशास्त्रातील योगदानासाठी आर्थिक विज्ञानातील नोबेल मेमोरियल पारितोषिक 2017 मध्ये मिळाले. थॅलर वर्तनात्मक अर्थशास्त्र आणि वित्त तसेच निर्णय घेण्याच्या मानसशास्त्राचा अभ्यास करतात. रिचर्ड एच. थॅलरचे मिसबिहेव्हिंग: द मेकिंग ऑफ बिहेव्हियरल इकॉनॉमिक्स हे पुस्तक वर्तनात्मक अर्थशास्त्राच्या क्षेत्राचे सर्वसमावेशक अन्वेषण आहे. असे क्षेत्र जे मानवी निर्णय घेण्याची क्षमता समजून घेण्यासाठी अर्थशास्त्र आणि मानसशास्त्राच्या घटकांचे मिश्रण करते. या पुस्तकात केवळ थॅलरच्या या क्षेत्राच्या विकासातील वैयक्तिक प्रवासाचाच समावेश नाही तर मुख्य संकल्पना आणि निष्कर्षही मांडले गेले आहेत.

रिचर्ड एच. थॅलरचे मिसबिहेव्हिंग: द मेकिंग ऑफ बिहेव्हियरल इकॉनॉमिक्स पुस्तकाविषयी रिचर्ड एच. थॅलर याना त्यांच्या वर्तनात्मक अर्थशास्त्रातील योगदानासाठी आर्थिक विज्ञानातील नोबेल मेमोरियल पारितोषिक 2017 मध्ये मिळाले. थॅलर वर्तनात्मक अर्थशास्त्र आणि वित्त तसेच निर्णय घेण्याच्या मानसशास्त्राचा अभ्यास करतात. रिचर्ड एच. थॅलरचे मिसबिहेव्हिंग: द मेकिंग ऑफ बिहेव्हियरल इकॉनॉमिक्स हे पुस्तक वर्तनात्मक अर्थशास्त्राच्या क्षेत्राचे सर्वसमावेशक अन्वेषण आहे. असे क्षेत्र जे मानवी निर्णय घेण्याची क्षमता समजून घेण्यासाठी अर्थशास्त्र आणि मानसशास्त्राच्या घटकांचे मिश्रण करते.

Hinjawadi : आयटी अभियंता महिलेची गोळ्या झाडून हत्या

या पुस्तकात केवळ थॅलरच्या या क्षेत्राच्या विकासातील वैयक्तिक प्रवासाचाच समावेश नाही तर मुख्य संकल्पना आणि निष्कर्षही मांडले गेले आहेत.

1. पूर्वग्रह आणि तर्कसंगत प्रवृत्ती : माणसे नेहमीच तर्कसंगत कलाकार नसतात: पारंपारिक आर्थिक मॉडेल सहसा असे गृहीत धरते की व्यक्ती तर्कशुद्धपणे आणि परिपूर्ण स्वार्थाने निर्णय घेतात. थॅलर या कल्पनेला आव्हान देतात, त्यांच्या मते, मानवी वर्तन अनेकदा विविध मनोवैज्ञानिक पूर्वाग्रहांमुळे आणि तर्कहीन प्रवृत्तींमुळे या आदर्श मॉडेलपासून विचलित होते.

2. ‘नज’ ची संकल्पना: थॅलरने कॅस सनस्टीन सोबत ‘नज’ ची संकल्पना विकसित केली – सूक्ष्म धोरण बदल किंवा डिझाइन बदल जे निवडीच्या स्वातंत्र्यावर निर्बंध न ठेवता वैयक्तिक निवडींवर लक्षणीय प्रभाव टाकू शकतात. नज हे वर्तनात्मक अर्थशास्त्राचा एक अनुप्रयोग आहे ज्यामुळे आरोग्य, वित्त आणि पर्यावरण संवर्धन यासारख्या क्षेत्रांमध्ये चांगले निर्णय घेता येतात.

3. मानसिक लेखांकनाचे महत्त्व: मानसिक लेखांकनाची थेलरची संकल्पना लोक आर्थिक क्रियाकलापांचे वर्गीकरण, मूल्यांकन आणि मागोवा कसे ठेवतात हे स्पष्ट करते. हे समजून घेतल्याने लोक पैशाच्या स्त्रोताच्या किंवा हेतूच्या वापरावर आधारित वेगळ्या पद्धतीने का हाताळू शकतात हे स्पष्ट करू शकते.

4. एंडॉवमेंट इफेक्ट आणि लॉस ॲव्हर्जन: “एंडॉमेंट इफेक्ट”वर्तणुकीशी संबंधित अर्थशास्त्राचा केंद्रबिंदू आहे. थॅलर एंडोमेंट इफेक्टची चर्चा करतात. जिथे व्यक्ती स्वतःच्या मालकीच्या एखाद्या गोष्टीची/ वस्तूची किंमत त्यांच्या मालकीची नसलेल्या एखाद्या वस्तू पेक्षा जास्त करतात. हे नुकसान टाळण्याच्या व्यापक थीमशी संबंधित आहे . समतुल्य नफा मिळविण्यासाठी तोटा टाळण्याला प्राधान्य देण्याची लोकांची प्रवृत्ती येथे दिसून येते.

5. प्लॅनर-डूअर मॉडेल: थॅलरने आत्म-नियंत्रणाचे एक मॉडेल सादर केले जे स्वत: ला एक अग्रेषित-विचार करणारा ‘प्लॅनर’ आणि अल्प-मुदतीचा केंद्रित ‘कर्ता’ मध्ये विभाजित करते. हे द्द्विभाजन समजून घेतल्याने लोक सहसा असे निर्णय का घेतात की ज्यामुळे त्यांना भविष्यात पश्चात्ताप होतो.

6. अतिआत्मविश्वास आणि आशावाद: थॅलर अतिआत्मविश्वास आणि अती आशावादी असण्याच्या मानवी प्रवृत्तीलाही स्पर्श करतो, ज्यामुळे दीर्घकाळात मानवी हिताचे नसलेले निर्णय घेतले जातात.

7. आर्थिक निर्णयांवर निष्पक्षतेचा प्रभाव: थॅलरने असा युक्तिवाद केला की आर्थिक (Misbehaving) निर्णयांमध्ये निष्पक्षतेच्या संकल्पना महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. एखादी कृती अन्यायकारक वाटल्यास लोक सहसा वैयक्तिक फायद्याचा त्याग करण्यास तयार असतात.

8. विसंगती आणि बाजार कार्यक्षमता: थॅलर मार्केटमधील विविध विसंगतींवर चर्चा करतात जे कार्यक्षम बाजार गृहीतकांना आव्हान देतात. या विसंगती, बहुतेकदा मानवी वर्तनात रुजलेल्या असतात, असे सूचित करतात की बाजार नेहमीच पूर्णपणे कार्यक्षम नसतात.

9. पॉलिसी मेकिंगमधील वर्तणुकीचे अर्थशास्त्र: वर्तणुकीचे अर्थशास्त्र समजून घेतल्याने चांगले धोरण तयार कसे होऊ शकते हे पुस्तक दाखवते. वास्तविक लोक कसे वागतात हे ओळखून, सामाजिक आव्हानांना तोंड देण्यासाठी धोरणे अधिक प्रभावीपणे तयार केली जाऊ शकतात.

10. निर्णय घेताना संदर्भाचे महत्त्व: निवडी ज्या पद्धतीने मांडल्या जातात किंवा तयार केल्या जातात त्यावर निर्णयांवर खूप प्रभाव पडतो. फ्रेमिंग इफेक्ट म्हणून ओळखले जाणारे, ते कसे सादर केले जाते यावर अवलंबून समान पर्याय कमी किंवा जास्त आकर्षक असू शकतो.

“गैरवर्तणूक” हे एक अंतर्दृष्टीपूर्ण वाचन आहे जे मानवी मानसशास्त्राचा आर्थिक सिद्धांत आणि निर्णय घेण्यावर कसा परिणाम होतो याची सखोल माहिती देते. थॅलरचे कार्य मानवी वर्तनाबद्दल अधिक वास्तववादी गृहितकांचा समावेश करण्यासाठी पारंपारिक आर्थिक मॉडेल्समध्ये सुधारणा करण्याच्या गरजेवर भर देते. जेव्हा अर्थशास्त्र मानसशास्त्राला भेटते, तेव्हा व्यक्ती, व्यवस्थापक आणि धोरण निर्मात्यांसाठीचे परिणाम गहन आणि मनोरंजक (  Misbehaving) असतात.