Moreshwar Kalavate : मोरेश्वर कलावटे नावाच्या नवीन किड्याच्या प्रजातीचा शोध; मोरेश्वर शोधणार माणसाच्या मृत्यूची अचूक वेळ

कारण मोरेश्वर कलावटे हा किडा प्राणी किंवा मनुष्याच्या मृत्यूची अचूक वेळ शोधण्यासाठी(Moreshwar Kalavate) मदत करणार आहे. महाराष्ट्रातील अष्टविनायकांपैकी एक असलेल्या मोरगाव येथील मयुरेश्वर मंदिराजवळ हा किडा सापडला असल्याने त्याला मोरेश्वर असे नाव देण्यात आले आहे.

न्यूझीलंड-आधारित पीअर रिव्ह्यू केलेल्या आंतरराष्ट्रीय जर्नल Zootaxa मध्ये शास्त्रज्ञ डॉ अपर्णा सुरेशचंद्र कलावटे यांचा पेपर 12 एप्रिल रोजी प्रकाशित झाला आहे. प्रिटोरिया, दक्षिण आफ्रिका येथील डिट्सॉन्ग नॅशनल म्युझियम ऑफ नॅचरल हिस्ट्रीचे संचालक वर्नर पी स्ट्रुम्फर यांनी या पेपरचे सह-लेखक केले होते. मोरेश्वर हा ट्रोगिडे कुटुंबातील नेक्रोफॅगस असल्याने त्याला केराटिन देखील म्हणतात. एखाद्या जीवाच्या मृत्यूनंतर शरीराच्या विघटनादरम्यान ब्लोफ्लाइज हे पहिल्या टप्प्यात येतात आणि त्यानंतर विविध शिकारी (predatory beetles) किडे येतात. हे किडे मोठ्या संख्येने अळ्या खातात. जेव्हा बहुतेक मऊ ऊतींचे सेवन केले जाते, तेव्हा इतर विविध कीटक येतात जे उर्वरित त्वचा, केस, कूर्चा आणि हाडे खातात.

मृत शरीरावरील केराटीन फीडर्सच्या आगमनाने अंतिम क्रमवारीचा टप्पा गाठला जातो. त्यामुळे फॉरेन्सिक सायन्समध्ये त्यांचे महत्त्व खूप मोठे आहे. नवीन प्रजाती ट्रोगिडे कुळातील आहे. ऍफ्रोमोरगूस या उपजातींत एकूण 9 प्रजाती आहेत आणि आता या नवीन प्रजातीच्या समावेशासह भारतातील या उपजातीची विविधता 10 वर आली आहे.

“त्याच पेपरमध्ये आम्ही काही वर्गीकरणात्मक बदलांसह ओरिएंटल आणि पॅलाएर्क्टिक प्रदेशांतून ओळखल्या जाणाऱ्या उपजिनस ऍफ्रोमोर्गसच्या त्यांच्या उपलब्ध समानार्थी शब्दांसह सर्व 22 वैध प्रजातींचे सचित्र कॅटलॉग दिले आहेत. जे नवोदित संशोधक या विषयात संशोधनाचा अभ्यास करू इच्छितात त्यांना हे कॅटलॉग उपयोगी पडेल. या गटातील किड्यांना काहीवेळा हाईड बीटल म्हणतात कारण ते त्यांचे शरीर मातीखाली झाकून घेतात. ते फोटोजेनिक नसून ते सहसा काळे किंवा राखाडी आणि मातीत भरलेले असतात, असे डॉ. अपर्णा यांनी सांगितले.

केराटिन बीटलचा सामान्यतः ओरिएंटल प्रदेशात आणि विशेषतः भारतामध्ये जगाच्या इतर भागाच्या तुलनेत कमी अभ्यास झालेला आहे. आजपर्यंत, केवळ परदेशी शास्त्रज्ञच भारतीय ट्रॉजीड जीवजंतूंचे वर्णन करत होते. ट्रॉगिड बीटलवर काम करणाऱ्या डॉ. अपर्णा या पहिल्या भारतीय शास्त्रज्ञ आहेत. त्यांनी दोन नवीन प्रजातींचे आपल्या रिसर्च पेपरमध्ये वर्णन केले आहे.

हे लहान प्राणी मृत जीवांचे शव खाऊन पर्यावरणाची स्वच्छता करण्यात मानवजातीला मदत करत आहेत. तसेच, मृत शरीरावर त्यांची उपस्थिती फॉरेन्सिक शास्त्रज्ञांना जीवाच्या मृत्यूची गणना करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते. या चिमुकल्या किड्याच्या संवर्धनासाठी आपण सर्वसामान्यांना त्याचे महत्त्व आणि स्वरूप याविषयी जागरूक करणे आवश्यक आहे. भारतातील या कमी अभ्यासलेल्या गटातील अधिक प्रजातींचे दस्तऐवजीकरण करणे हे माझे उद्दिष्ट आहे. कारण आपला देश जैवविविधतेने समृद्ध आहे. अजून अनेक प्रजातींचा शोध घेणे बाकी आहे असेही डॉ. अपर्णा यांनी सांगितले.